Η νησίδα της Σπιναλόγκας βρίσκεται στη βόρεια είσοδο του κόλπου της Ελούντας, στην Επαρχία Μεραμπέλλου του νομού Λασιθίου Κρήτης. Έχει έκταση 85 στρέμματα και 53 μ. υψόμετρο. Το φρούριο και η καστροπολιτεία της Σπιναλόγκας διατηρούνται, στο μεγαλύτερο μέρος τους, σε καλή κατάσταση. Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια από τους τοπικούς φορείς να ενταχθεί η Σπιναλόγκα στα μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Το αρχαίο του όνομα ήταν Καλυδών, αλλά μετά την κατάληψη του από τους Ενετούς, ακούγοντας συνέχεια την κρητική έκφραση “Στην Ελούντα” κι ενώ δεν μπορούσαν να καταλάβουν, παρακούοντας, το πρόφεραν στα λατινικά “spina lunga” (προφορά: σπίνα λούνγκα), που σημαίνει «μακρύ αγκάθι». Έτσι το νησάκι πήρε την σημερινή του ονομασία.
Η ονομασία της πόλης Όλους συνδέεται με μια δεύτερη εκδοχή προέλευσης της ονομασίας “Σπιναλόγκα”. Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή, η ονομασία προέκυψε γύρω στο 13ο αιώνα από τους Ενετούς κατακτητές, οι οποίοι αφού δεν γνώριζαν την ελληνική γλώσσα, παράφρασαν το τοπωνύμιο «στην Ολούντα» σε Σπιναλόντε αρχικά (13ος αιώνας) και αργότερα σε Σπιναλόγκα.

Κατά τα μινωϊκά χρόνια, στο νησί υπήρχε το κάστρο- φρούριο των Ολουνιτών, που χτίστηκε προκειμένου να προστατεύει το λιμάνι της αρχαίας πολιτείας Ολούντας. Η Ολούς ερημώθηκε το 7ο αιώνα λόγω των αραβικών επιδρομών στην Μεσόγειο μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνα, όταν οι Ενετοί εκμεταλλεύτηκαν την περιοχή για την συγκέντρωση αλατιού. Συνεπώς η περιοχή απέκτησε σημαντική αξία ως εμπορικό κέντρο και συστηματικά κατοικήθηκε ξανά. Έτσι και με αφορμή την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 οι Ενετοί οχύρωσαν το νησί.

Πάνω στα ερείπια του αρχαίου κάστρου οι Βενετοί οικοδόμησαν ισχυρό φρούριο (1579- 1586). Κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας το φρούριο χρησιμοποιήθηκε για στρατιωτικούς σκοπούς. Την περίοδο του κρητικού πολέμου κατέφυγαν στη Σπιναλόγκα πρόσφυγες και επαναστάτες (χαΐνηδες), που έχοντας σαν βάση τη νησίδα, παρενοχλούσαν τους Τούρκους. Η δράση τους διήρκεσε όσο οι Ενετοί κατείχαν το φρούριο αφού με την συνθήκη παράδοσης του Χάνδακα το 1669 η Σπιναλόγκα παρέμεινε στην κυριότητα της Βενετίας. Μετά την κατάληψη του νησιού από τους Τούρκους το 1715 στη Σπιναλόγκα διαμορφώνεται σταδιακά ένας οικισμός αμιγώς οθωμανικός. Στα τέλη του 19ου αι. οι πολιτικές εξελίξεις και η επαναστατική δράση των χριστιανών ανάγκασε τους Οθωμανούς κατοίκους της Σπιναλόγκας σε μετανάστευση.

Από το 1897 και για ένα έτος περίπου, εγκαταστάθηκαν στη Σπιναλόγκα Γαλλικές στρατιωτικές δυνάμεις.

Το 1903 η Κρητική Πολιτεία αποφάσισε τη δημιουργία Λεπροκομείου στη Σπιναλόγκα προκειμένου να υπάρχει η δυνατότητα μίας συντονισμένης βοήθειας στους πάσχοντες από τη νόσο του Χάνσεν. Το 1957, με την ανακάλυψη των αντιβιοτικών και την ίαση των λεπρών, το λεπροκομείο έκλεισε και το νησί ερημώθηκε.

Για περισσότερες πληροφορίες παρακαλούμε επισκευτείτε τη σχετική σελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού.